مدیر گروه تاریخ اسلام پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعه الزهرا گفت: اگر کسانی صف بندی کنند و به جنگ رسول خدا برخیزند، خداوند دستور به دفاع می دهد بنابراین می توان گفت که جهاد پیامبر جهاد دفاعی بوده و جنگ ابتدایی نبوده است.
به گزارش ستاد خبری سی و هفتمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی، دکتر فرزانه حکیم‌زاده، مدیر گروه تاریخ اسلام پژوهشگاه مطالعات اسلامی جامعه الزهرا در سخنانی در وبینار سی وهفتمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی پیرامون صلح عادلانه و جنگ عادلانه در اسلام و بررسی مبانی و شاخص های آن اظهار داشت: صلح به معنای سازش و ترک درگیری است؛ یعنی یک توافق دو طرفه همراه با پذیرش شرایط دو طرفی است که با یکدیگر درگیر شده اند. به هر نوع کوششی کلمه جهاد اطلاق می شود. اما در زمینه بحث مورد نظر ما جهاد به معنی دفاع از جبهه حق و مبارزه با باطل است.
وی افزود: گاهی این سوال پرسیده می شود که آیا اسلام دین جنگ است یا دین صلح؟ نمی توان به طور صریح به این پرسش پاسخ داد. رویکرد دین اسلام در مواجهه با شرایط مختلف متفاوت است و متناسب با شرایط، پیشنهاد صلح یا جهاد را مطرح می کند. در اصل، اسلام دین صلح، رحمت و دعوت است.
حکیم زاده در ادامه گفت: آیه های بسیاری در کتاب قران آمده است که مسلمانان را در این زمینه راهنمایی میکند. چنانکه در جایی از این کتاب مقدس آمده است: «:لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الكِتابَ وَالميزانَ لِيَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ» خداوند می فرماید: در واقع ما پیامبران خود را با هدف روشنگری اذهان و رساندن انسانها به حقیقت فرستادیم تا آنها را از تاریکی جهالت بیرون آورند. یعنی خداوند اشاره دارد که فرستاده خود را با کتاب و معیارهای تشخیص حق از باطل فرستاده است تا وحدت را میان مسلمانان ایجاد کنند و امور را پیش ببرند.
وی گفت: اما این در حالی است که افرادی در مقابل پیامبران به جنگ برخاستند و سد راه آنها شدند. تنها در آن شرایط به پیامبران اجازه داده شد تا از تیزی آهن استفاده نمایند. این نشان می دهد پیامبران نمی بایست در برابر زیاده روی کافران و مشرکان ساکت بمانند.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه این بصیرت از دو منظر مورد توجه قرار می گیرد، افزود: اول اینکه پیامبران مردم را بر اساس بصیرت به دین دعوت می کنند. بصیرت به معنای تیزبینی است و بر مبنای آن انسان ها با زبان عامیانه به مفاهیم ارزشمند اسلامی آشنا می شوند و در این راستا از زور و جبر استفاده نمی شود. یعنی چشمان آنها به حقیقت باز می شود و سپس به پذیرش دین دعوت می شوند.
وی افزود: وجه دیگر این بصیرت در رویکرد انبیا مورد توجه قرار می گیرد. به این مفهوم پیامبر که مسلمانان را به حق دعوت می کند، خود ابتدا باید به آنچه می گوید، واقف باشد و به آن مفاهیم تسلط داشته باشد و مردم را بر اساس شناخت واقعی خویش از خدا به دین دعوت نماید. بنابراین رسالت پیامبر روشنگری اندیشه و اذهان است و ارتباطی با زور و شمشیر ندارد. در این راستا مخاطبان باید خود شنوای این سخنان باشند و به درک اصلی حقابق برسند.
دکتر حکیم‌زاده با اشاره به امت واحده گفت: همه مردم از منظر شرک و کفر قبل از بعثت پیامبر در یک مسیر بودند اما بعد از آمدن پیامبران دو دسته شدند. بروز این اختلاف طبیعی بود زیرا دعوت پیامبر به حق با منافع برخی تعارض داشت؛ کسانی که از ثروت و امتیازهای ویژه ای بهره مند بودند و دیگران را برده خود کرده بودند و از نادانی آنها استفاده می کردند. طبیعی بود این افراد بهره مند از امتیازات ویژه به مخالفت با پیامبر برخیزند.
وی افزود: بنابراین پیامبر با این مخالفتها رو به رو شدند و 13 سال در مکه به روشنگری پرداختند و همه را با اصول و مفاهیم اصلی دین اسلام آشنا کردند اما وقتی ایشان وارد مدینه شدند و مشرکان تصمیم گرفتند که به طور آشکارا با پیامبر بجنگند، آن موقع بود که خداوند اجازه داد که قتال کنند أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا
یعنی اذن قتال زمانی داده شد که پیامبر وارد مدینه شدند و دشمنان تصمیم گرفتند که با پیامبر وارد جنگ بشوند. بنابراین در آن شرایط اذن جهاد داده شد و تا سال هشتم هم به همان شکل ادامه پیدا کرد و هر زمان که مشرکان حمله میکردند، پیامبر به مقابله با آنها برمیخاست.
او با اشاره به اینکه اسلام با تبیین و روشنگری درباره شریعت شروع میشود، افزود: اما اگر کسانی صف بندی کنند و به جنگ رسول خدا برخیزند، خداوند دستور به دفاع می دهد بنابراین می توان گفت که جهاد پیامبر جهاد دفاعی بوده و جنگ ابتدایی نبوده است. ممکن است جای سوالی پیش آید که چرا بعد از رسول خدا(ص) حداقل تا 25 سالی که امام علی (ع) از صحنه سیاسی اجتماعی برکنار بودند و کسان دیگری رهبری اجتماع مسلمانان رو در دست داشتند و همچنین بعد از شهادت امام علی (ع) جنگهای زیادی روی داد؟
وی افزود: در دوره چهار سال و نه ماه که امام علی (ع) خلافت میکردند، هیچ نوع لشکرکشی به هیچ سرزمینی رخ نداد اما این جنگها بعد از ایشان دوباره شروع می شود که مصادف با دوران خلافت اموی و عباسی است. بنابراین لشکرکشی و جنگ های ابتدایی ارتباطی با معصومان و پیامبر اکرم(ص) نداشته است.
دکتر حکیم‌زاده در پایان با تصریح اینکه دین اسلامی با صلح و رحمت و دعوت شروع می شود و در آن، صلح و جنگ تابع شرایط است، افزود: اگر شرایط تغییر کرد و در مقابل دعوت، کسانی شمشیر کشیدند و شرایط جنگ را ایجاد کردند، اسلام توصیه نمی کند که مسلمانان منفعلانه خود را در برابر شمشیر دشمنان قرار دهند بلکه آنها را به دفاع توصیه می کند. در مجموع اقتضائات و ملاحظات است که تعیین کننده نحوه رویارویی با مخالفان است.
