بهگزارش خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری تقریب، چهارمین نشست از سلسله نشستهای «امت همدل» با موضوع "بررسی علل و زمینههای تنازع و درگیریهای مذهبی و فرقهای در جهان اسلام و راهکارهای مقابله با آن" با حضور حجتالاسلام و المسلمین محمد مهدی تسخیری (مسئول امور بینالملل دانشگاه ادیان)، مصطفی ذوالفقار طلب (عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران)، محمد جواد شمس (دانشیار رشته ادیان و عرفان اسلامی دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره) قزوین) و سید محمدرضا مرندی (مدیر گروه فقه سیاسی دانشگاه شهید بهشتی) برگزار شد.
محمد جواد شمس، دانشیار رشته ادیان و عرفان اسلامی دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره) قزوین، در ابتدای نشست اظهار داشت: اگر میخواهیم اختلافات میان مسلمانان را ریشهیابی کنیم باید تاریخ اسلام را از دو منظر عوامل درونی و عوامل بیرونی بررسی کنیم.
وی افزود: مطالعه در مورد سایر اقوام و ادیان اتفاق مثبتی است که در این سالها بهوقوع پیوسته و تحقیقات بسیاری در این زمینه صورت گرفته است؛ البته باید آگاه باشیم که کشورهای قدرتمند میخواهند منافع خودشان را در این مسیر کسب کنند؛ بنابراین اولین قدم ایناست که یک قوم را بهخوبی بشناسند و نقاط ضعف آنرا واکاوی کنند؛ متأسفانه باید گفت که غرب در این زمینه بهخوبی مطالعه کرده و نقاط ضعف جهان اسلام را شناسایی کرده است، بهخصوص انگلستان که در پیکره جهان اسلام نفوذ کرده؛ البته هدف اینها کاملاً مشخص است و آن تفرقهاندازی در بین مسلمانان است.
شمس تصریح کرد: وقتی از وحدت، اختلاف، تفرقه صحبت میکنیم، باید معانی اینها را طبقهبندی کنیم؛ در واقع باید گفت اختلافات در بعضی از مواقع مفید است اما اختلافی که باعث نزاع، دوری و...میشود خوب نیست.
دانشیار رشته ادیان و عرفان اسلامی دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره) قزوین اظهار کرد: مهمترین ریشه اختلافات در بین مسلمانان جهل است؛ یکی جهل نسبت به داشتههای خودمان و دیگری جهل بهطرف مقابلمان؛ باید گفت که جهل بهخود و داشتههای خود صرفاً درمیان تودهها وجود ندارد و ممکن است در میان علما هم دیده شود.
وی در همین خصوص ادامه داد: جهل بهخود، جدای از آسیبی که به جامعه میزند، بیشترین آسیب را بهخود شخص میزند؛ ما در تاریخ اسلام اولین تکفیریها را در خوارج دیدهایم؛ آنها نمیتوانستند تشخیص دهند که امام (ع) در آنزمان چه منزلتی داشتند؛ بنابراین این وظیفه مسلمانان است که ابتدا باید به داشتههای خودشان علم پیدا کنند.
شمس با بیان اینکه جهل بهطرف مقابل یعنی اینکه هیچ شناختی از طرف مقابل نداریم و آنرا رد میکنیم؛ اظهار کرد: باید بدانیم که با شناخت و آگاهی هیچگاه به جهل نمیرسیم، بههمین دلیل در جهان غرب برای اینکه فرقهای را بشناسند در ابتدای راه با آنها زندگی میکنند؛ یکی از عوامل جهل، انحصار گرایی است چون مطلع از داشتههای طرف مقابل نیستیم و حتی نمیدانیم که خود ما چه داشتههایی داریم.
دانشیار رشته ادیان و عرفان اسلامی دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره) قزوین تصریح کرد: مسئله بعدی حقانیتاست که بسیار مهم است و باید به آن توجه کنیم، ثابت شده است، انسانهایی که دیندار هستند همه چیز دارند؛ برای مثال انسانهای دیندار آرامتر و بهدور از استرس هستند؛ دین است که به زندگی برکت میدهد؛ لذا وظیفه علما و اندیشمندان جهان اسلام است که بررسی کنند که اشکال در دین است یا در دیندارانی که در برخی از موارد اختلاف دارند؟ بنابراین باید گفت که ما اشکالتمان هم علمیاست و هم عملی؛ اگر اینها برطرف نشوند وحدت بهمعنای واقعی تحقق پیدا نمیکند.
شمس اضافه کرد: امروز با شعار دادن، مشکلات جهان اسلام حل نمیشود؛ در واقع باید گفت، بهعمل کار برآید بهسخندانی نیست؛ ما همیشه میگوییم دین از سیاست جدا است، اما اینگونه نیست و شاهد بودیم که سیاستمداران از دین برای رسیدن به اهداف خود بارها سوء استفاده کردهاند.
دانشیار رشته ادیان و عرفان اسلامی دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره) قزوین ابراز کرد: امروز در انگلستان و آمریکا، کرسی مذهب شناسی و یا شیعه شناسی وجود دارد؛ چرا ما در کشورهای اسلامی چنین کرسیهایی را برگزار نمیکنیم؛ بهعنوان مثال ما میتوانیم کرسی حنفی شناسی و... در تمام کشور برگزار کنیم، البته لازم است قبل از برگزاری چنین کرسیهایی بهدرکی از واقعیت دین خود برسیم و بدانیم که ما چه چیزی داریم و مذهب دیگر چه چیزی؟.
شمس با بیان اینکه یکی از مهمترین جریانها در جهان جریانهای اسلامی است، تصریح کرد: جهان اسلام در بحث سنت شفاهی امروز دچار مشکل شده است، ما باید بیطرفانه عمل کنیم و این مسئله خیلی مهم است؛ امروز باید مسلمانان در کنار یکدیگر بههمدلی برسند و باید بدانند که بههرحال یک هدف مشترک دارند؛ کسانی که وظیفه دارند این همدلی و وحدت آفرینی را انجام دهند باید روشهای نزدیکی مذاهب به یکدیگر را آموزش ببینند و تعلیم یابند.
وی با اشاره به اینکه تزکیه نفس و خودسازی عامل دیگر جلوگیری از نزاع و تفرقه بین مسلمانان است، گفت: باید بر خودسازی تأکید فراوان کنیم تا بتوانیم وحدت را در جامعه اسلامی بگسترانیم.
سید محمدرضا مرندی،مدیر گروه فقه سیاسی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه این نشست اظهار کرد: رویکرد تکفیری پدیده بدی به حساب نمیآید که بخواهیم بگوییم اصلاً نباید وجود داشته باشد؛ بسیاری اوقات علمای ما برخیها را تکفیر میکنند، اما جای تکفیر کردن خیلی مهم است.
وی افزود: عامل مهم دیگر در تکفیر، اهمیت ندادن بهعنصر عقل در استنباط حکم شرعی است؛ کما اینکه حکم شرعی را هم هر کسی نمیتواند صادر کند، چرا که هرکسی تخصص و اجتهاد ندارد؛ یکی از عوامل تکفیری بودن ایناست که افراد غیر متخصص در این مسئله ورود پیدا کنند؛ در کنار اینها رویکرد فقهی بسیار مهم است.
مرندی تصریح کرد: نکتهای که در تقویت جریان تکفیری مهماست عدم تفکیک بین ضروری دین و نظری دین است که برخی وجه تمایزی برای آن قائل نیستند.
مدیر گروه فقه سیاسی دانشگاه شهید بهشتی اذعان داشت: با توجه به مطالعات صورتگرفته، اگر فقه و مذهب جای دین بنشیند تکفیر بهوجود میآید؛ بنابراین راه حل آن امت محوریاست؛ برای مثال اگر در یک کشور همه یک مذهب داشته باشند، همه مردم آن کشور بهمذهب خود عمل میکنند و به آن پایبند هستند؛ اما امروز جوامع گسترده شده است و تعدد مذاهب مختلف در جوامع بهوفور دیده میشود و باید این تنوع فرهنگی در جامعه را بپذیریم.
مرندی با بیان اینکه وظیفه مسلمانان ایناست، تحمل یکدیگر داشته باشند و در این راه تعقل کنند، اظهار کرد: آنها باید بدانند که تمام حق با آنها نیست و این بدان معنیاست که باید بهحق دیگران احترام بگذاریم.
وی در پایان گفت: تأکید بر اشتراکات یکی از عواملیاست که برای کاهش نزاع و اختلافات باید بیشتر توجه کرد؛ ما باید نیمه پر لیوان را ببینیم؛ اگر اینگونه عمل کنیم نزاع و درگیری بهوجود نمیید و وحدت ایجاد میشود.
مصطفی ذوالفقار طلب، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در ادامه نشست اظهار کرد: عامل دخالت خارجی شاید یکی از عوامل اختلافات بین شیعیان و اهل سنت باشد؛ امروز در جهان نوینی قرار داریم و سازمانهای نوینی در کشورها ایجاد شده است که میتوانند یک سیاستهای راهبردی برای جلوگیری از اختلافات میان مسلمانان اتخاذ کنند.
وی ادامه داد: بهنفع کشورهای استکباریاست که بین دو مذهب را برهم بزنند؛ در زمان شیخ محمد عبده و سید جمال الدین اسدآبادی این اتفاقات را بیشتر شاهد بودیم؛ اما امروز با پیشرفت جهان لازم است که کشورها سیاستهای راهبردی خودشان را برنامهریزی کنند، ما باید قبل از اینکه دیگران را متهم کنیم که چه بسا هم متهم هستند، نظریه امت محوری را تقویت کنیم؛ کشورهای اسلامی باید برای خود راهبرد مشخصی داشته باشند و این مسئله بسیار مهم است.
ذوالفقار طلب تصریح کرد: تکفیر در همه مذاهب وجود دارد ما باید اول تکلیفمان را با تکفیر مشخص کنیم، خوارج در زمان حضرت علی (ع) کسانی را که مرتکب گناه کبیره میشدند تکفیر میکردند، یعنی به احکام وارد بودند؛ اما چه عاملی باعث شد که جزو اولین گروه تکفیریها باشند؟ دلیل آن ایناست که در جهل فرو رفتند؛ ممکن است در دایره اسلام شمشیر بزنند اما درک از این شمشیر زدن را نمیدانستند و بهساختار اسلام ضربه میزدند؛ چرا که به روح اصلی دین و شریعت آشنا نبودند و این همان جهل مقدس است.
حجتالاسلام و المسلمین محمد مهدی تسخیری، مسئول امور بینالملل دانشگاه ادیان در ادامه این نشست اظهار داشت: باید بررسی کنیم علل و اسباب نظامهایی که تفرقه میاندازند و حکومت میکنند چیست؟ اگر به تاریخ نگاه کنیم میبینیم که پر از تشویش است؛ پر از شوراندن مردم نسبت به یکدیگر است؛ امروز به آنهاییکه ترازو هستند و امت واحده را در جهان اسلام ایجاد میکنند هیچگاه نقش داده نمیشود که مسائل اختلاف برانگیز را برطرف کنند.
وی افزود: من بیش از 30سال در تقریب و 10 سال در ادیان و مذاهب با مسلمانان سر و کار داشتهام؛ هرگز ندیدیم که ادیان یا مذاهب مسئلهای برای اختلاف داشته باشند؛ تمام ادیان و انبیاء الهی مردم را بشارت دادهاند تا از طاغوت و تفرقه دوری کنند؛ قدرتهایی که مسلط هستند همیشه از این نزاعها و تفرقهها استفاده کردهاند و بهره بردهاند.
مسئول امور بینالملل دانشگاه ادیان تصریح کرد: متأسفانه امروز یک مسئله مهمی داریم که بدانیم راهکار حل اختلافات میان مسلمانان چیست؟ ما باید واقعیتهای موجود در اسلام، زیباییهای اسلام و ملاکهای اساسی وحدت مسلمانان را که کمتر بهآن توجه میشود، به مردم نشان دهیم.
حجتالاسلام و المسلمین تسخیری اذعان داشت: چه کسی فکر میکند که با منفجر کردن خودش و هزاران نفر دیگر به بهشت میرود؟ اینها مستکبر بهفهم دین هستند تمام مسائل منفی از جمله نفرت، کینه و تفرقه و... از کودکی به این افراد تزریق میشود.
مسئول امور بینالملل دانشگاه ادیان با بیان اینکه امروز مشکل جامعه اسلامی تحجر است و کسیکه قدرت تشخیص دین و جامعه اسلامی را ندارد متحجر به حساب میآید، گفت: رسانههای جهان اسلام چه میزان بهعنصر مخالف خود یا ادیان دیگر فرصت میدهند که دین خود را تبلیغ کنند؟ ما امروز میتوانیم با تهیه چند فیلم و یا تیزرهای فرهنگی تقریب و وحدت بین مسلمانان را تبلیغ کنیم.
وی افزود: فقه باید در دین وجود داشته باشد، فقه یعنی اجتهادات مختلف و اینجای مذهب را نمیگیرد، اما نیاز جامعه اسلامی است و ما باید این را از ابتدا در خانوادهها آموزش بدهیم.
ححجتالاسلام و المسلمین تسخیری اذعان داشت: وظیفه ما ایناست که باید بهدنبال راهکاری برای تقویت تقریب باشیم؛ باید بیش از گذشته بر مشترکات خود تأکید کنیم و اختلافات ناچیز را نادیده بگیریم؛ ما در بعضی از مباحث اختلافی داریم، اما در 90 درصد اشتراکات داریم؛ بنابراین حق هم اجازه نمیدهد که ما اشتراکات را کنار بگذاریم و بهسمت اختلافات پیش برویم.
وی در پایان گفت:امروز وظیفه مسلمانان ایناست که از شایسته سالاری حمایت کنند و بر روایات موثق تأکید کنند و اسلام محوری را جزو اصول اصلی خود قرار دهند؛ مسلمانان باید با برنامهریزی مدون فرهنگ تقریب را در جامعه گسترش دهند و سعه صدر داشته باشند تا با استفاده از آن به تعامل بیشتر با یکدیگر بپردازند.