به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری تقریب، سومین نشست از سلسله مباحث «امت همدل» با موضوع "بررسی اهمیت و جایگاه مفاهیم تقریبی در نظام آموزش رسمی کشور" با حضور حجت‌الاسلام علیرضا صادق زاده قمصری(دانشیار فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تربیت مدرس و مسئول کمیته مطالعات نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش )، مهدی نوید ادهم (عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی و مشاور وزیر آموزش و پرورش) و ناصرقلی سارلی (رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی) در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی برگزار شد:
تأکید بر تهیه پیش‌نیازهای تقریب مذاهب اسلامی
حجت‌الاسلام علیرضا صادق زاده قمصری، مسئول کمیته مطالعات نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در ابتدای نشست اظهار داشت: ما معمولاً در نظام‌های اجتماعی انتظارمان این است که اگر به کسی آموزش دهیم مشکلات حل می‌شود؛ اما باید روی این مسئله تأمل کنیم که آیا واقعاً تنها با آموزش مسائل و مشکلات قابل حل است؟
وی افزود: این مسئله مهم است که بدانیم آموزش تا زمانی‌که هدف مشخصی در پی نداشته باشد ما را به نهایت نمی‌رساند؛ در واقع آموزش یکی از مجموعه اقدامات برای حل مسائل و مشکلات است.
حجت الاسلام صادق زاده قمصری ادامه داد: باید پیش‌نیازهای تقریب مذاهب اسلامی را فراهم کنیم و کاری کنیم که بحث وحدت امت اسلامی بیش از گذشته نمود پیدا کند و افراد از مذاهب مختلف با هم احساس برادری کنند و احساس هویت مشترک داشته باشند.
وی اضافه کرد: امروز وظیفه ما این‌است تا بررسی کنیم که چه میزان بر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر نظام آموزش تاکید کرده‌ایم و چه میزان بر روی هدایت جامعه شیعه و سنی کار کرده‌ایم؛ بنابراین باید زیر ساخت‌های تقریبی را براساس این نکته ها آماده سازی کنیم تا مبحث تقریب به‌صورت قابل توجهی در نظام آموزشی ما قرار گیرد.
مسئول کمیته مطالعات نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تصریح کرد: امروز وظیفه ما این است که نظام آموزشی‌مان را مورد نقد و بررسی قرار دهیم و بررسی کنیم که در نظام آموزشی و تربیتی خود چه ضعف‌هایی وجود دارد و برای حل این ضعف‌ها و زیر ساخت‌ها تلاش کنیم و باید سازمان‌هایی همانند مجمع جهانی تقریب اسلامی تلاش کنند تا در جامعه شرایطی را به وجود بیاورند که خدایی نکرده افراد از نظر این‌که مذهبشان فرق می‌کند مورد بی‌توجهی قرار نگیرند.
وی با بیان این‌که تحقق تقریب در بین مذاهب اسلامی نیازمند چند پیش‌نیاز و حداقل سه مسئله است، اظهار داشت: آن مسائل عبارتند از: 1- احساس هویت مشترک اسلامی میان آحاد امت اسلامی 2- وجود چشم انداز مشترک 3- ارائه راهکارهای مشترک. بنابراین اگر این سه مسئله را در نظر بگیریم می‌توانیم هویت اسلامی مشترک به‌وجود آوریم.
حجت الاسلام صادق زاده قمصری با اشاره به‌این‌که زمانی‌که سخن از چشم‌انداز مشترک می‌شود به‌این معنا است که باید برای افراد باورها و ارزش‌های مشترک ایجاد کنیم، گفت: با وجود این‌که شیعیان و اهل سنت در برخی از مسائل اختلافاتی دارند، اما باید تمرکز بر روی وجوه مشترک داشته باشند، باید بدانیم که اختلافات بین مذاهب بیشتر بر روی فتواها است و ما در اکثر مسائل اشتراکات فراوانی داریم، لذا نباید بگذاریم که نوبت به اختلافات برسد، بنابراین باید همه این‌ها را باور کنیم و بپذریم و در آحاد جامعه به‌وسیله نظام تربیتی آموزش دهیم.
وی ابراز کرد: ما باید راه حل‌هایی را پیدا کنیم که گفتوگو و تعاملات بین مذاهب افزایش یابد؛ برای مثال امام موسی صدر اولین بار به‌عنوان یک عالم اسلامی با همه مذاهب به گفتوگو می‌پرداخت.
حجت الاسلام صادق زاده قمصری اذعان داشت:امروز وظیفه ما این است که به‌جای این‌که بر روی هویت ملی کار کنیم باید بر روی هویت دینی متمرکز باشیم در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش آمده است که در نظام تربیتی سه وجه مشترک تربیتی باید روی آن کار شود: 1- هویت انسانی 2- هویت اسلامی و 3- هویت ملی.
مسئول کمیته مطالعات نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش اظهار کرد: آموزش و پروش باید راه‌ها را به‌سوی تربیت دینی بگشاید چراکه اگر بر روی دین، یعنی اصول و عقاید مشترک کار کنیم و سرمایه‌گذاری کنیم نتیجه آن شکل‌گیری امت واحده اسلامی است؛ بنابراین باید روی هویت اسلامی به‌صورت مشترک کار کنیم.
وی با تاکید بر آشنایی مسلمانان با انواع عقاید، احکام و... ضروری است و باید به‌عنوان یک اصل اساسی قرار گیرد، گفت: این مسئله اصلاً خوب نیست که ما ندانیم در یکی از فرقه‌های مذهبی چه می‌گذرد.
حجت الاسلام صادق زاده قمصری تصریح کرد: روح تقریب بیشتر از صورت تقریب مهم است. ما نباید در ابتدای راه انتظار داشته باشیم که یک‌سری از حرف‌ها و مسائل مورد استقبال قرار گیرد، حتی باید بدانیم که بیشتر موجب اختلاف‌افکنی می‌شود. برای مثال در سال‌های اولیه آموزش کودکان لازم است بیش از آن‌که آن‌ها با اختلافات آشنا شوند، باید با روح گفتوگو، تنوع‌ها و... آشنا شوند؛ البته این نکته که ما نباید همه انسانها را یکسان درنظر بگیریم بسیار مهم است؛ بنابراین اگر در بحث تقریب بیشتر از سایر مسائل به‌روح دین توجه کنیم و بر مشترکات دینی کار کنیم اختلافات خیلی کم می‌شود.
مسئول کمیته مطالعات نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش اضافه کرد: در بحث آموزش به کودکان اگر بخواهیم یک محتوای صوری و ظاهری را آموزش دهیم جواب نمی‌دهد، بنابراین این وظیفه مهم است که ریشه‌یابی کنیم که آیا روح تقریب در برنامه های آموزشی و تربیتی ما حضور دارد یا خیر؟ در واقع گفتوگو با دیگران، به‌رسمیت شناختن اختلاف نظرها، اختلاف اندیشه‌ها و قومیت‌ها و تاکید بر روی مشترکات از جمله مسائل مهمی است که اگر در برنامه‌های درسی جا بیاندازیم به‌راحتی افراد یکدیگر می‌پذیرند.
وی ادامه داد: برای مثال اگر یک بلوچ، یک ترک وارد مدرسه شد دیگر مورد تمسخر واقع نمی‌شود این مسائل و بحث‌ها فراتر از ارکان مذهبی است امروز در جوامع اسلامی کسانی می‌خواهند اختلاف بین اقوام، مذاهب و... ایجاد کنند چرا که آن‌ها ترس دارند که ما یک امت واحده را تشکیل دهیم؛ بنابراین باید بیشتر بر هویت دینی مشترک کار کنیم اما در عین حال اجازه دهیم این هویت دینی مشترک با یک تسامح مذهبی یا هویت ملی همراه شود و در عین حال هویت قومی را هم به‌رسمیت بشناسیم، باید گفت تمام این موارد ضمن یکدیگر هستند و باید رعایت شوند.
امروز وظیفه مسلمانان این است که جهل فرهنگی را از بین ببرند
در ادامه نشست مهدی نوید ادهم، مشاور عالی وزیر آموزش و پرورش اظهار داشت: فرهنگ یک جامعه اگر بر مبنای تضاد‌ها رقم بخورد افراد آن جامعه هم باهم در تضاد هستند ما امروز شاهد تلاش‌های نظام‌مند دشمنان برای ایجاد تفرقه در بین مسلمانان ایران عزیز هستیم اما آن‌ها هرگز موفق نشده‌اند چرا که کشور ما از تاریخ غنی و فرهنگی اصیل برخوردار است.
وی افزود: خداوند در آیه« وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» حبل دین و حبل متین قرآن است؛ همین قرآنی که مسلمانان را به امت واحده فرا می‌خواند و تشویق می‌کند، در واقع امت واحده زمانی شکل می‌گیرد که امت میانه شکل گیرد؛ بنابراین لازمه امت واحده، بحث تعادل و اعتدال و دوری از افراط و تفریط است.
نوید ادهم ادامه داد: امت میانه، امتی‌است که بر اساس اعتدال قرار دارد، چه در علل چه در نظر؛ یکی از ریشه‌های اعتدال نظری، خود برتر بینی است؛ یعنی فرد قوم و قبیله خودش را برتر می‌بیند؛ یکی دیگر از این ریشه‌ها خود برتر پنداری است. وحدت زمانی اتفاق می‌افتد که دیگران را ببینید و به‌رسمیت بشناسید؛ اما اگر برای دیگران ارزش قائل نشویم شاید یکی از دلایلش بد فهمی دین است لذا این‌ها ریشه‌هایی است که اجازه به امت میانه رسیدن را به ما نمی‌دهد.
وی با بیان این‌که پدیده‌های فرهنگی در باورهای انسانها وجود دارد، اظهار کرد: اصلاح رفتارهای بیرونی موجب به‌وجود آمدن وحدت بین مسلمانان می‌شود؛ باید گفت رفتار آدمیان ریشه در باورهای آن‌ها دارد، اگر شما با رفتار یک فرد مشکل دارید باید باورهای آن فرد را هم بررسی کنید؛ البته این مسئله مهم است که تغییر باور انسانها زمان‌بر است؛ بنابراین باید پدیده‌های فرهنگی در کودکی و نوجوانی بررسی شود تا باورها شکل بگیرد.
مشاور عالی وزیر آموزش و پرورش تصریح کرد: ما در کشور تجربیاتی داریم که می‌توانیم آن‌ها را با اندیشمندان جهان اسلام به اشتراک بگذاریم؛ یکی از این تجربیات کتاب درسی است. شاید شما در کتاب‌های درسی کلمه تقریب را مشاهده نکنید، اما تمام کتاب‌های درسی ما براساس نگاه وحدت‌گرا نوشته شده است.
وی به ارائه پیشنهادی به مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی پرداخت و گفت: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی می‌تواند در قالب پروژه‌ای به نقد و بررسی کتاب‌های تقریبی جهان اسلام بپردازد؛ ما امروز شاهد هستیم که در برخی از کتاب‌های درسی جهان اسلام، کشور ما را به‌عنوان استانی از کشور خودشان نام برده اند و عضو کشور خود می‌دانند. مسلمانان باید آگاه باشند که نباید هرگز چنین مسائل اختلاف برانگیزی را مطرح کنند.
نوید ادهم تقویت تعاملات فرهنگی را یکی دیگر از مباحث مهم فرهنگی و آموزشی تصریح کرد و گفت: بحث چند فرهنگی یک مسئله جدی است، ما باید با صبوری و تاب‌آوری به افراد مختلف آموزش دهیم و زمینه‌ای را برای گفتوگو با دیگران فراهم کنیم تا آنان را به‌رسمیت بشناسیم؛ اگر بتوانیم طرح اردوهای دانش‌آموزی یا دانشگاهی را بین دانش‌آموزان جهان اسلام کلید بزنیم و توریسم فرهنگی را با هدف تقریب دنبال کنیم نه با هدف منفعت اقتصادی، وحدت ایجاد می‌شود.
وی ادامه داد: وظیفه مسلمانان این است که جهل فرهنگی را از بین ببرند گفت، در واقعیت زندگی ما، عده‌ای وجود دارند که وحدت بین مسلمین را بر نمی‌تابند و به‌صورت برنامه‌ریزی شده این وحدت را برهم می‌زنند؛ در واقع لازم است تا دشمن‌شناسی و شناخت افراطی‌گرایی باید در دستور کار نظام آموزشی قرار گیرد. این سؤال ممکن است مطرح شود که چگونه سخن دشمن از غیر دشمن را تمیز دهیم، باید گفت اگر کلام فرد به سمت برادرکشی و... برود باید از آن فرد و طرز فکر او فاصله گرفت.
مشاور عالی وزیر آموزش و پرورش ابراز داشت: در ایران بیش از این‌که هویت قومی وجود داشته باشد هویت محلی وجود دارد، در تاریخ، قهرمانان ما به نام قومشان شناخته نمی‌شدند مثل حافظ شیرازی این‌ها همه نشان می‌دهد که محل‌های ما مدون بودند و موضوعیت داشتند و این یکی از موضوعاتی است که باید بر روی آن پافشاری کنیم.
وی تصریح کرد: یکی از مؤلفه های هویت ایرانی اسلامی ما هویت قومی است، اما نباید بیش از حد به آن توجه کنیم که به پان ترکیسم و پان عربی و... مبتلا شود چراکه این مسئله ضد وحدت است؛ اگر به دنبال وحدت می‌گردیم باید به اندازه‌ای که وزن آن است بها بدهیم؛ یکی‌دیگر از مؤلفه های وحدت آفرین قرآن کریم و پیامبر(ص) و شناخت ایشان است امروز وظیفه مسلمانان این‌است که به اسوه‌های دینی خود روی بیاورند که آن‌ها می‌توانند وحدت آفرین باشند.
استفاده از تجربیات تقریبی کشورهای مسلمان جهت ارتقاء آموزش مفاهیم تقریبی
ناصرقلی سارلی، رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی در ادامه نشست اظهار داشت: من در استان گلستان و در روستایی سنی نشین متولد شدم که جلوه‌هایی از شیعیان هم در آن روستا نمود پیدا می‌کرد و از کودکی به‌طور محسوسی با آداب و رسوم شیعیان آشنا شدیم و آن‌ها را از نزدیک درک می‌کردیم و به‌راحتی پذیرفته بودیم.
وی افزود: در واقع علت برخی از اختلافات جزئی بین شیعیان و اهل سنت در بیشتر شهرها و یا کشورهایی است که انواع مذاهب در آنجا وجود ندارد و از نزدیک با یکدیگر در ارتباط نیستند اگر در هر شهر و کشوری تعدد مذاهب وجود داشته باشد از کودکی فرزندانمان با این مذاهب مختلف روبرو می‌شوند پذیرش آنان نسبت به این مسئله راحت‌تر است.
سارلی اضافه کرد: مفاهیم دینی با تربیت فرزندان رابطه مستقیمی دارد و این تربیت دینی ریشه در کودکی انسانها دارد چراکه زمانی‌که یک کودک متولد می‌شود ابتدا با تربیت‌های دینی روبرو می‌شود و مثال بارز آن قرائت اذان در گوش نوزاد تازه متولد شده است.
وی در همین خصوص ادامه داد: اگر ما در کشورمان بحث آموزش تقریب را جدی‌تر دنبال کنیم به‌ویژه در دوران ابتدایی و مقاطع تحصیلی بالاتر می‌توانیم به‌وحدت مورد نظر برسیم؛ در واقع ما در کشورهای اسلامی باید تنوع مذاهب را در بحث آموزش به‌رسمیت بشناسیم، برای مثال در کتاب هدیه‌های آسمانی می‌توانیم تصویری از یک کودک اهل سنت را به‌نمایش بگذاریم که با دست بسته نماز می‌خواند و نشان دهیم که کسانی هستند که مسلمان هستند اما به یک شکل دیگری ادای فریضه می‌کنند.
سارلی ابراز کرد: تفاوت عمده شیعیان و اهل سنت در مسائل عقیدتی و کلامی است و مشکل بنیادی‌تر که تأثیر سیاسی اجتماعی بیشتری دارد این است که برای مثال در افغانستان دو گروه وجود دارد که از نظر فقهی هردوی آن‌ها حنفی هستند اما با یکدیگر در نزاع به‌سر می‌برند بنابراین مشکل آن‌ها مشکل فقهی نیست و برداشت رویکردی است که در مسائل عقیدتی و کلامی است.
وی ادامه داد: به‌خاطر دارم زمانی‌که داعش شروع به‌فعالیت کرده بود آیت الله سیستانی در پیامی گفته بودند که اهل سنت تنها برادر ما نیستند، آن‌ها انفس ما هستند و این یک موج جدیدی بود که مبتنی بر فرهنگ اسلامی ایجاد شد؛ گفتمان جدید، موج جدید و آگاهی‌های جدید می آورد تنوع مذاهب در کشورما در طول تاریخ نوعی فرصت است.
رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی ابراز کرد: اگر به‌ریشه‌های تاریخی کشورمان برگردیم شاهد مدارا و اتحاد در همه عرصه‌ها بوده‌ایم؛ به‌عنوان مثال ناصرخسرو قبادیانی یکی از داعیان اسماعیله بوده است اگر در آن زمان می‌خواستند می‌توانستند فرهنگ و تاریخ را از بین ببرند و هیچ‌یک از این آگاهی‌ها و تجربیات به‌ما نرسد اما این اتفاق نیفتاد و ما این موهبت را مدیون تاریخ هستیم.
سارلی اذعان داشت: ما می‌توانیم در کشورهای مسلمان دیگر تجربیات تقریبی مسلمان کشورهای دیگر را بررسی کنیم و به‌شناخت عمیقی از آن‌ها برسیم و آن‌ها را وارد کشور خودمان کنیم و نشان دهیم که این تفاوت فرهنگی نه تنها مایه اختلاف است بلکه مایه رحمت است.
رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: برای آموزش مفاهیم تقریب به کودکان می‌توانیم این مفاهیم را در قالب کتاب‌های داستانی، شعر و با کمک رسانه‌ها برای آموزش به آن‌ها استفاده کنیم تا بتوانند به‌راحتی با آن ارتباط برقرار کنند و فرهنگ تقریب ترویج یابد و در نهایت می‌توان وقتی آن کودک به‌سنین بالاتر برسد، می‌توان به‌صورت مستقیم‌تری این آموزش‌ها را یاد بدهیم و در نهایت می‌توان یک نماینده از همه ادیان و مذاهب در استان‌ها وجود داشته باشد تا دایره این ارتباطات گسترش یابد.
