در مقاله‌ی حاضر به ریشه‌یابی و تبارشناسی جریان‌های افراطی (تکفیری) در پاکستان پرداخته‌ایم، در ریشه‌یابی جریان‌های افراطی (تکفیری)، ریشه‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی مورد بحث قرار گرفت که مهم‌ترین ریشه‌های داخلی شکل‌گیری جریان‌های افراطی (تکفیری) عبارت بودند از: وضعیت نامساعد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و فرهنگی پاکستان. حمله‌ی شوروی به افغانستان و تشکیل گروه‌های جهادی که با رشد فزاینده مدارس مذهبی برای تشویق به امر جهاد همراه بود و نیز مسئله‌ی کشمیر و حمایت‌های مالی عربستان سعودی از گروه‌های افراطی و احساس خطر عربستان از نفوذ انقلاب اسلامی ایران در منطقه از جمله ریشه‌های منطقه‌ای مؤثر در رشد روزافزون جریان‌های افراطی (تکفیری) در پاکستان بوده است. در سطح بین‌المللی نیز حضور غرب و ایالات‌متحده در افغانستان و پاکستان به بهانه‌ی جنگ با روس‌ها و حمایت از گروه‌های جهادی و علی‌الخصوص پس از واقعه‌ی یازده سپتامبر، تغییر سیاست آمریکا مبنی بر مقابله با طالبان و القاعده، نقش اساسی در رشد جریان تکفیر در پاکستان داشته است. جریان دهلوی را می‌توان آغازگر رواج تکفیر گرایی در شبه‌قاره هند دانست که بعدها با تشکیل دیوبندیه نمود بیشتری یافت. گروه‌هایی همچون جمعیت علماء اسلام (شاخه فضل الرحمان) و (شاخه سمیع الحق) همچنین جمعیت اهل حدیث، بنیان‌های فکری و عقیدتی جریان‌های تکفیری را توسط مدارس متعددی که در اختیار دارند، سازمان‌دهی می‌کنند و در عمل گروه‌هایی همچون سپاه صحابه و لشکر جهنگوی و تحریک طالبان پاکستان به اعمال تروریستی اقدام می‌ورزند.
المؤلفون:
رحمت الله عرفانی، محمد نظیر عرفانی
المستخلص:
الكلمات الرئيسية:
پاکستان، تکفیر، دیوبندیه، سپاه صحابه، لشکر جهنگوی، تحریک طالبان پاکستان