محمد فواس، استادیار علوم سیاسی دانشگاه کلمبو سریلانکا، عصر سه‌شنبه 27 مهر در سی و پنجمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی، در سخنانی با موضوع همدلی و همراهی اسلامی و پرهیز از تنش و خشونت، توضیحاتی درباره پیشینه، عوامل و راه‌های مواجهه با تهدیدات و فشارها علیه اقلیت مسلمان در سریلانکا ارائه داد و گفت: مهم‌ترین موضوعاتی‌که در کانون توجه قرار می‌گیرد عبارتند از آموزه‌های اسلام درباره وحدت، روابط تاریخی مسلمانان و سینهالی‌ها در سریلانکا، حقوق قومی سینهالی‌ها و مسلمانان و رویکردهایی که خشونت آمیز نباشند در قبال حملات خشونت آمیز.
وی افزود: اگر ما بتوانیم وحدت در میان خود ایجاد کنیم، خواهیم توانست منافع بسیاری به دست آوریم. پیامبر ما، حضرت محمد (ص)، مرد وحدت بود. او به دنبال آن بود که به هر کجا می‌رود، عشق و مهربانی را بگستراند. پیامبر (ص) تنها باعمل خود توانست میلیون‌ها نفر را به گرویدن به دین اسلام ترغیب کند. قدرت وحدت چنان گسترده است که اگر ما در کنار یکدیگر بایستیم، خواهیم توانست زندگی‌ها را تغییر دهیم. اگر متحد شویم، خواهیم توانست دست کسانی که ناامید و مأیوس شده‌اند را بگیریم و حس تعلق را برای افراد آسیب پذیر و افراد تنها به وجود آوریم.
وی ادامه داد: چهار آموزه مهم اسلامی تحت بهترین مبانی نظری هستند که می‌توانیم برای درک اهمیت وحدت به آنها استناد کنیم:
اولین مبنای نظری این است که وحدت به ما می‌آموزد احساس تعلق خاطر به خود یا به نفس نداشته باشیم. پیامبر ما، حضرت محمد (ص)، می‌فرماید هیچ یک از شما مؤ‌من نخواهد بود، مگر آن چه را که برای خودش دوست دارد، برای برادرش هم دوست بدارد. این سخن به زیبایی دربرگیرنده روابط بین مسلمانان و غیرمسلمانان برای حفظ اخوت است.
فواس ادامه داد: دومین مبنای نظری این است که بدانیم ما انسان‌ها همانند یک ساختمان هستیم. پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: «همانا مومنان همانند یک ساختمان هستند که هر جزء از آن، جزء دیگر را تقویت می‌کند.» پیامبر سپس انگشت‌هایشان را در هم گره می‌زنند. این پیام نشان دهنده اهمیت حمایت از یکدیگر در دوران نیاز است، حمایتی که از سر احساس و صداقت باشد. چنین حمایتی تعلق خاطر میان افراد را تقویت می‌کند.
وی به مبنای سوم پرداخت و گفت: مبنای سوم شکل دادن به وحدت از طریق ایجاد علقه است. وحدت یک عامل کلیدی و مهم است. خداوند در قرآن می فرماید: «به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید». پیامبر ما با طرح موضوعات فوق‌الذکر الهام بخش ما بود. او که در جایگاه رهبری جامعه قرار داشت، به اندازه‌ای رنج کشید که او را با سنگ می‌زدند، بر رویش خاک و زباله می‌ریختند و حتی زندگی‌اش در معرض خطر قرار گرفت. به رغم این سختی‌ها، پیامبر ما تنها با مهربانی و احترام به دشمنانش پاسخ می داد. او مهربانی را به کار برد تا جهان را تغییر دهد و میراثی را بر جای بگذارد که تا امروز برای ما باقی مانده است.
فواس درباره مبنای چهارم نیز گفت: مبنای چهارم متحد شدن از طریق اقدامات خیرخواهانه است. به فرموده پیامبر اسلام (ص)، مسلمانان در ابراز احساسات، مهربانی و رحمت به یکدیگر همانند یک بدن واحد عمل می‌کنند. هنگامی که یک عضو از اعضای بدن درد داشته باشد، کل بدن در قالب بی‌خوابی یا تب واکنش نشان می‌دهد.از این رهگذر می‌توان دستاوردهای زیادی کسب کرد؛ وحدت، افراد را در کنار یکدیگر جمع می‌کند و در آنها عشق، هماهنگی و سخاوت را به وجود می‌آورد. ما می‌توانیم از وحدت به عنوان سکویی برای مهربانی کردن به دیگران استفاده کنیم.
بررسی روابط تاریخی مسلمانان و سینهالی‌ها در سریلانکا
وی درباره تاریخچه مسلمانان سریلانکا گفت: بر اساس سرشماری سال 2012، حدود دو میلیون نفر در سریلانکا مسلمان هستند که معادل 9.7 دهم درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهد. اکثر مسلمانان سریلانکا سنی مذهب هستند. با حضور بازرگانان عرب در سریلانکا در قرن هفتم میلادی، اسلام نیز به این سرزمین رسید. هنگامی که پرتغالی‌ها در قرن شانزدهم میلادی به سریلانکا وارد شدند، محل‌های اقامت مسلمانان در سریلانکا را مورد حمله قرار داده و نابود کردند. پادشاه سینهالی وقت به این مسلمانان پناه داد و آنها درمناطق مرتفع مرکزی و استان شرقی سریلانکا پناه گرفتند. در خلال قرن‌های هجدهم، نوزدهم و بیستم میلادی، مسلمانان هندی، جاوه ای و مالزیایی توسط هلندی‌ها و انگلیسی‌ها به سریلانکا آورده شدند. این امر به رشد جمعیت مسلمانان در کشور ما کمک کرد. مهمتر از همه، مسلمانان پاکستانی و مسلمانان جنوب هند به معرفی مذاهب شافعی و حنفی به سریلانکا کمک کردند. مسلمانان این کشور عموما از سنت‌های نهادینه شده تصوف، مانند قادریه، شاذلیه، نقشبندیه و چشتیه پیروی می‌کنند.
وی ادامه داد: در عصر جدید، «سازمان امور دینی و فرهنگی مسلمانان» مسئولیت اداره مسلمانان سریلانکا را بر عهده دارد. این سازمان در دهه 1980 ایجاد شد تا از ادامه انزوای جامعه مسلمانان سریلانکا از بقیه مردم این کشور جلوگیری کند. مسلمانان کشور ما عمدتا از نژاد «مور» و مالایایی هستند. در سال‌های اخیر، مسلمانان سریلانکا به میزان بیشتری از نفوذ رو به رشد سلفی گری تاثیر پذیرفته اند.
استاد دانشگاه کلمبو افزود: مسلمانان سریلانکا از گسترش وهابیت در این کشور نگران و بیمناک هستند. انفجارهای مرگبار عید پاک سال 2019 در سریلانکا نشان داد که «جماعت توحید ملی»، که یک سازمان تحت نفوذ سلفی‌هاست، در این حادثه دست داشته است. به دنبال این انفجار، فعالیت‌های این گروه و تشکل سلفی در سریلانکا ممنوع شد. در خشونت‌هایی که بعد از سال 2009 علیه مسلمانان در مناطق مختلف سریلانکا شکل گرفت، کسب و کارها و اموال مسلمانان هدف حمله قرار گرفت و دست کم یک مسلمان نیز کشته شد.
وی درباره اینکه چگونه مسلمانان باعث از بین رفتن ارتباط دوستانه بین مسلمانان و سینهالی‌ها شدند، توضیح داد: در چند دهه گذشته، مسلمانان خود را از جامعه سینهالی کنار کشیده‌اند. این کار از طریق شکل گیری احزابی با هویت اسلامی دنبال شده است. این مرحله جدید از فعالیت‌های سیاسی مسلمانان سریلانکا به ایجاد اختلال در روابط مسلمانان و سینهالی‌ها منتهی شده است و روابط آنها را سرد کرده است. ساختار سیاسی مسلمانان در سریلانکا به لحاظ تاریخی تحت رهبری رهبران سیاسی سینهالی شکل گرفته است. بنابراین، رهبران سیاسی سینهالی به شکل داوطلبانه همه مشکلات و اختلافاتی را که با مسلمانان حادث می‌شد، حل و فصل می‌کردند. با این حال، این انشقاق سیاسی، جامعه مسلمانان سریلانکا را منزوی ساخت و آنها را به سمت یافتن راه‌حل‌های برون رفت از مشکلات این جامعه سوق داد. اما به لحاظ سیاسی این امر امکان پذیر نیست، زیرا مسلمانان تنها 9 درصد از جمعیت سریلانکا را تشکیل می‌دهند.
فواس خاطرنشان کرد: افزون بر این، رهبران سیاسی مسلمان تحت گروه‌بندی های مختلف دستخوش پراکندگی شده‌اند. این گروه‌بندی‌ها به واسطه اختلافات منطقه‌ای و ایدئولوژیک شکل گرفته‌اند. بنابراین، وحدت مسلمانان به طور جدی زیر سؤال رفته است. این رهبران سیاسی متشتت و پراکنده خواسته‌های سیاسی مختلفی را مطرح می‌کردند. این امر سینهالی‌ها را نگران و بیمناک کرده است.
وی درپایان اظهار کرد: این نوع جدایی و انشقاق منبعث از انگیزه‌های سیاسی بود تا جامعه سینهالی‌ها از جامعه مسلمانان فاصله بگیرد و راه برای بروز خشونت‌های نژادی بین سینهالاها و مسلمانان در مناطق مختلف سریلانکا باز شود. با این حال، رهبران سیاسی مسلمان به لحاظ تاریخی توانسته اند همه رفتارهای خشونت آمیز را به سوی ارائه واکنش‌های غیرخشونت بار سوق دهند، امری که پیامبر ما، حضرت محمد (ص)، بر آن تاکید ورزیده است. عدم خشونت، راهبردی است که بزرگان اهل تصوف نیز بر آن تاکید داشته‌اند و این راهبرد هنوز می‌تواند به حفظ وحدت بین جوامع مسلمان و جوامع سینهالی درسریلانکا کمک کند.
